Czym są pożycie życiowe w Analizie Transakcyjnej?
Pozycję życiową tworzą podstawowe przekonania dotyczące nas samych i innych ludzi. Dzięki nim uzasadniamy nasze decyzje i zachowania. Wśród twórców AT pojawiają się jednak głosy rozbieżne w stosunku do tego, kiedy i jak pozycje życiowe powstają. E. Berne uważał, że pozycie życiowe powstają między trzecim a siódmym rokiem życia. Poprzedzają je jednak decyzje dotyczące siebie i innych. Inny sposób powstawania pozycji życiowej opracował C. Steiner. Uznał on, że pozycja życiowa pojawia się już w pierwszych miesiącach życia dziecka, i że każde niemowlę na początku posiada pozycję życiową „Ja jestem ok, ty jesteś ok”. Dziecko wyraża wtedy bazalną ufność wobec świata i siebie w tym świecie. Autor uważa, że doświadczenia wczesnodziecięce mogą zmienić tę pozycję np. pod wpływem odczuwania zagrożenia. Ważnym aspektem pozycji życiowej jest również to, że nie musi obejmować wszystkich aspektów życia, a jej charakter jest niezmienny. Określona pozycja życiowa może występować w konkretnych etapach życia, a także w jakimś jego wycinku. Podejmowanie działań terapeutycznych zmierza do tego, by jak najczęściej uzyskiwać pozycję „Ja jestem ok, ty jesteś ok”. Dziecko, które wybierze określoną pozycję życiową na podstawie zbuduje skrypt, który będzie kompatybilny z wybraną pozycją (Stewart, Joines, 2018). Możemy wyróżnić cztery pozycje życiowe:
- Ja jestem Ok, ty jesteś Ok.
- Ja jestem Ok, ty nie jesteś Ok.
- Ja nie jestem Ok, ty jesteś Ok.
- Ja nie jestem Ok, ty nie jesteś Ok. (Stewart, Joines, s.152)
Pierwsza pozycja życiowa zakłada spostrzeganie siebie jako osobę wartościową i zasługującą na miłość. Inni ludzie są postrzegani jako tak samo wartościowi, godni szacunku i miłości. Ta pozycja życiowa pokazuje stan, do którego należy dążyć. Pozwala na wyrażanie siebie i swoich potrzeb, uwzględniając jednak potrzeby innych. Dzięki niej szanse na stworzenie skryptu wygrywającego stają się dużo większe (Stewart, Joines, 2018).
Pozycja życiowa „Ja jestem Ok, ty nie jesteś Ok” inaczej nazwana jest pozycją projektycyjną. Osoba z tą pozycją postrzega siebie jako lepszą on innych, a swoje potrzeby uznaje za ważniejsze. Może również uważać innych za słabszych od siebie i nie dostrzegać zasobów, jakie posiadają (Woś-Szymanowska, 2017). Osoba będąc w tej pozycji często narusza granice innych, co może wywoływać negatywną reakcję ze strony otoczenia. Na podstawie tej pozycji życiowej tworzy się pozornie tylko skrypt wygrywający. Osoba otrzymuje to czego chce i zaspokaja swoje potrzeby. Jednak kosztem, który za to ponosi jest osamotnienie. Pozostaje ona z poczuciem porażki, a skrypt z wygrywającego przeradza się w przegrywający (Stewart, Joines, 2018).
Trzecia wymieniona pozycja życiowa „Ja nie jestem Ok, ty jesteś Ok” inaczej nazwana jest introjekcyjną. Osoba z taką pozycją życiową postrzega siebie jako mniej wartościową od innych. Nie dostrzega u siebie zasobów, jednak bez trudu dostrzega je u innych osób. Umniejsza swoje zdolności do dokonywania wyborów zgodnych ze swoimi potrzebami, co doprowadza do trudności w ich zaspokajaniu (Woś-Szymanowska, 2017). Osoba z taką pozycją życiową częściej pozwala na przekraczanie swoich granic, gdyż uważa, że inni wiedzą lepiej niż ona. Taka pozycja życiowa prowadzi również do stworzenia skryptu banalnego lub przegrywającego (Stewart, Joines, 2018).
Ostatnią pozycją życiową inaczej nazwaną udaremniającą jest pozycja „Ja nie jestem Ok, ty nie jesteś Ok”. Osoba z takim skryptem będzie postrzegać siebie jako niewartościowego i niegodnego miłości. Natomiast innych jako odrzucających, więc nie będzie w stanie szukać u innych wsparcia. Osoba taka nie widzi zasobów u siebie ani u innych, by móc wychodzić z trudnych sytuacji (Woś-Szymanowska, 2017). Często postanawia zakończyć swoje życie w taki sposób, by przy okazji pozbawić życia innych ludzi (Smelkowska, 2020). Na podstawie pozycji życiowej „Ja nie jestem Ok, ty nie jesteś Ok” najprawdopodobniej zostanie stworzony skrypt przegrywający (Stewart, Joines, 2018).
Osoby z konkretną pozycją życiową będą wchodziły w gry, które ją potwierdzą. Można powiedzieć, że gramy, aby nieświadomie skończyć z konkretną wypłatą, która będzie zgodna z naszą pozycją życiową. Osoba z pozycją życiową „Ja jestem Ok, ty nie jesteś Ok” najczęściej gra w gry z pozycji Prześladowcy lub Ratownika. Natomiast osoba z pozycją życiową „Ja nie jestem Ok, ty nie jesteś Ok” lub „Ja nie jestem Ok, ty nie jesteś Ok” najczęściej gra w gry z pozycji Ofiary (Smelkowska, Frączek, 2020).
Katarzyna Góra
Bibliografia:
1.Smelkowska, A., Frączek, A. (2019/2020). Studium Analizy Transakcyjnej, Poznań
- Stewart, I., Joines, V. (2018). Analiza Transakcyjna Dzisiaj: Poznań: Wydawnictwo
Rebis
- Woś- Szymanowska, A., Skala pozycji życiowej.
http://www.analiza-transakcyjna.pl/2017/12/03/skala-pozycji-zyciowej/